طبق اظهار مقامات نظامی وقت آمریکا در عراق، صدام در کلبه ای در یک مزرعه، و نه چندان دور از شهرک «ادوار» در 16 کیلومتری «تکریت» در یک زیرزمینی در عمق دو و نیم متری به وسعت دو در 3 متر که بر مدخل کوچک آن یک قطعه «اسفنج فشرده» پلاستیک آلوده به خاک و گل - ویژه بسته بندی وسائل شکستنی قرار داده و روی آن قالیچه کهنه ای افکنده بودند پنهان شده بود. این زیرزمینی در فاصله یک متری ساختمان یک خانه خشت و گلی دو اطاقه قرارداشت و در محوطه اطراف، تعدادی بز و گوسفند چرا می کردند.
رئیس جمهور برکنار شده عراق هنگام دستگیر شدن لباسی کثیف برتن و ریشی بلند داشت و یک سلاح کمری آماده شلیک در اختیار او بود و با اینکه این تپانچه روی زانویش بود از آن استفاده نکرد و به محض ورود نظامی آمریکایی به زیرزمینی قفس مانند تسلیم شد و در پاسخ به پرسش آن نظامی که خود را معرفی کند گفت که «صدام حسین» است.
مخفیگاه صدام دارای هواکش برقی بود که با لوله به خارج راه داشت. در یک اطاق خانه مقداری لباس و بعضا استفاده نشده، یک جعبه حاوی 750 هزار دلار اسکناس یکصد دلاری و یک تفنگ کالاشنیکوف به دست آمد. از اطاق دیگر به صورت آشپزخانه استفاده می شد که وضعیتی درهم و کثیف داشت.
در این محوطه و در دسترس صدام، وسایل مخابراتی به دست نیامد و آن طور که گفته شده بود با خود مواد منفجره و کپسول سیانور هم نداشت. هنگام نزدیک شدن نظامیان آمریکایی به کلبه، یک خودرو تاکسی در نزدیکی آن پارک شده بود و دو مرد جوان به محض احساس خطر از آنجا فرار کردند و به سمت درختان که تا دجله فاصله ای نداشت دویدند که دستگیر شدند. بعدا معلوم شد که این دو تن جاسم 17 ساله و علاء 19 ساله برادران الدوری مالک 38 ساله مزرعه و کلبه داخل آن بودند و تاکسی متعلق به علاء بود. این دو گفتند که برادرشان الدوری یک بیمار قلبی است که در خانه اش در«ادوار» بستری است و او از 1991 تا 1995 یکی از نظامیان گارد کاخ صدام حسین بود که یه علت ابتلا ء به بیماری قلبی، بعدا معاف شده بود.
از اظهارات مقامات نظامی آمریکا در عراق چنین برمی آمد که در جریان تحقیق از ده تن افراد خانواده های مربوط به صدام، به مخفیگاه او پی برده بودند ولی منابع دیگر گفته بودند که احتمالا یکی از محافظان دست دوم صدام وی را (به طمع دریافت جایزه نقدی بزرگ اعلام شده از سوی دولت آمریکا) لو داده بود. پاره ای هم با استناد به اینکه جلال طالبانی یکی از سران «کُرد» که از دیرزمان با آمریکا مناسبات حسنه داشته احتمال داده بودند که در دستگیری رئیس جمهوری پیشین عراق نقش داشته بود بویژه که در جریان سفر به ایران، در مرز دو کشور اشاره به دستگیری صدام کرده بود. تا آن لحظه کسی از دستگیرشدن صدام خبر نداشت.
در پی دستگیری صدام، دولت آمریکا اعلام کرد که پس از انجام تحقیقات چون وی تبعه عراق است باید در همان کشور محاکمه شود. تحلیل نگاران در نتیجه گیری های اولیه خود چنین ابراز نظر کرده بودند: در شرایط و وضعیتی که صدام در مخفیگاه داشت گمان نمی رود که نقش موثر در مقاومت های عراقی ها و دیگران و روند زد و خوردها داشته بود.
تحلیلهای اولیه دیگر، شخصیت صدام را زیر سئوال برده بود که چرا همانند یک مرد ـ زمانی نیرومند ـ هنگام ورود نظامیان به مخفیگاهش، خودکشی نکرد و یا با استفاده از تپانچه ای که داشت دست به مقاومت نزد و مردانه کشته نشد. یا اینکه چرا پس از شکست نظامی تسلیم نشده بود زیرا می دانست که در جامعه متفرق عراق سرانجام به دام می افتد و تحقیر می شود. به علاوه، هیچیک از دولتهای همسایه عراق با او دوست نبودند که به آنجا فرارکند و پناهنده شود.
تحلیلهای اولیه دیگر درباره زندگی خصوصی و سیاسی و کارهای دولتی صدام بود که در خانواده ای نسبتا فقیر به دنیا آمده بود، در 19 سالگی به حزب سوسیالیستی بعث پیوسته بود، در ترور نافرجام سال 1959 ژنرال عبدالکریم قاسم (رهبر چپگرای وقت عراق) از ناحیه پا گلوله خورده، مجروح شده و به سوریه گریخته بود و از آنجا به مصر رفته بود. صدام در بازگشت به عراق درحوادث سال 1968 که به روی کار آمدن قطعی حزب بعث انجامید شرکت کرده بود و معاون ژنرال حسن البکر شده بود و 11 سال بعد البکر را مجبور به کناره گیری محترمانه کرده و بر جای او نشسته بود و ....
برخی مورخان و اصحاب نظر در نخستین روز اعلام دستگیری صدام در پاسخ به پرسش رسانه های همگانی درباره وی گفته بودند که صدام شرایط پس از فروپاشی بلوک شرق را درک نکرد و یا نخواست آن را باور کند و به همان راه قبلی ادامه داد و برای خود و مردم عراق دردسر ساخت.
این اصحاب نظر ابراز تعجب کرده بودند که چرا صدام در طول 11 سال پس از تصرف کویت، به خود نیامد و از فرصت های متعدد که فراهم شده بود استفاده نکرد و گفته بودند صدام حسین که اسلحه کشتار جمعی نداشت، چرا اجازه نداد که هرجستجویی را که می خواهند در عراق به عمل آورند. صدام که می دانست تا یک قدرت رقیب برای آمریکا پیدا نشود اورا رها نخواهد ساخت، چرا با آن دولت از در سازش و دوستی وارد نشد. در دوران حکومت هشت ساله کلینتون به آسانی می نوانست با آمریکا سازش کند که نکرد. باید دید که چه فکری در سر داشت. آن چه که مسلم است نه یک نظامی خوب بود و نه یک دیپلمات و به نظر می رسد که فرصت کافی برای مطالعه اوضاع جهان را هم نداشت. یک دولتمرد دارای توان فکر کردن باید دست کم باهمسایگان کشورش روابط خصمانه نداشته تا در زمان خطر بتواند از طریق مرزهای آنها خودرا به جای امن برساند. در دنیای امروز اگر محال نباشد، بسیار مشکل است بشود دولتی را که مورد حمایت مردمش باشد تغییر داد و بسیاری از عراقی ها قلبا دوستدار صدام نبودند.
پس از فروپاشی شوروی، صدام حسین دومین رئیس یک کشور بود که در وطن خود، در پی حملات نظامی دستگیر و محاکمه و محکوم شده بود. نوریه گا رئیس دولت وقت پاناما، قبل از صدام و تقریبا به همین صورت به چنگ آمریکا افتاده بود.ماموران آمریکایی پس از دستگیری، دهان صدام را معاینه می کنند تا سیانور برای خودکشی پنهان نکرده باشد
صدام از اوج قدرت تا حضیض ذلّت: پس از دستگیری در زیر زمینی چاه مانند ـ صدام با تپانچه همیشگی و قدرت نمایی که از آن در مخفیگاه خود استفاده نکرد ـ عکسی با تفنگ که رسانه های آمریکا آن را بارها منتشر کردند تا قلدر بودن صدام را ثابت کنند ـ صدام در لباس نظامی ـ صدام هنگامی که در اوج قدرت بود
همچنین بخوانید:
درگذشت برلینگوئر، مردی که به برژنف «نَه» گفتسالروز تسلیم آلمان در جنگ جهانی دوم
روزی که شهر وین به دست ارتش شوروی افتاد
اعدام لوئی دو برکوین مترجم عقاید لوتر
