ضعف ایران و پیشروی روسیه در منطقه فرارود

این رجال که در آن زمان انگشت شمار بودند در هر فرصتی به ناصرالدین شاه فشار می آوردند که مانع تصرف فرارود (ماوراءالنهر) و به ویژه شهرهای تاریخی ایران در آن منطقه از جمله بخارا، مَرو، سمرقند، خُجَند و ... توسط روس ها شود که مَهد فرهنگ و تمدن ایرانی و ادبیات پارسی بودند. در یک جلسه مشورتی حتی به ناصرالدین شاه گفته شده بود که می توان برای این منظور، از سراسر کشور داوطلب جمع آوری کرد و فرستاد و نام «دفاع میهنی» بر آن نهاد.
در پی موافقت ناصرالدین شاه و صدور دستور به شازده (پرنس) حشمت الدوله و نیز قوام الدوله که با «واحدهای نظامی آماده در مرکز» به مَرو بروند و در دفاع از منطقه به نیروهای محلی کمک کنند، برخی مقامات محتاط وقت نیز به سفیر روسیه در تهران اشاره کرده بودند که این نیروها به منظور سرکوب کردن ترکمن های قبیله سالور و طایفه تکله که نافرمان شده اند و به ساکنان منطقه مَرو آسیب وارد می کنند عازم آنجا خواهند شد و خصومتی با روسیه درکار نیست.
طولی نکشید که دو واحد نظامی عازم منطقه مَرو شدند. ولی، سران این دو یکان اعزامی در نیمه راه با هم نساختند، از یکدیگر جدا شدند و ماموریت انجام نشد! و روس ها به تدریج بازهم پایین تر آمدند، و تاشکند (چاچی) را که گرفته بودند در سال 1865 پایتخت ترکستان روسیه اعلام داشتند و به کوچ دادن غیر تاجیک ها (غیر پارسیان) به مناطق متصرفی دست زدند تا اکثریت به دست آورند و ....
آخرین نقطه متصرفی روس ها در خراسان بزرگتر، ناحیه نسا بود (نسا، هَمزه ندارد و کلمه ای عربی نیست، نامی است دو هزار و چندصد ساله و واژه ای است پَهلوی = پارسی دوران اشکانیان). «نسا» شهری بود که اشک یکم سَردودمان اشکانیان (خراسانیان ـ پارتیان) در کنار آن، شهر تازه ای ساخت که به نام او اَشک آباد نامیده شده است که اینک این نام در ایران (فقط در ایران!) عِشق آباد تلفظ می شود، چرا؟!؛ زیرا که روس ها اصرار داشتند ایرانیان متوجه هویّت اصلی این شهر نشوند و ادعای آن را نکنند. مِهرداد یکم، شاه اشکانی دیگر ایران، در اشک آباد یک دژ نظامی عظیم بساخت که اروپاییان به این دژ «میترادات کرت = مهرداد کرد» نوشته اند. منطقه نسا (اشک آباد) تا مرز ایرانِ امروز فاصله ای بسیار کوتاه دارد. باقیمانده نسا یک منطقه حراست شده باستانی است و تاکنون از زیر خرابه های آن آثار باستانی گرانبها و منحصر به فرد مربوط به دوران اشکانیان به دست آمده و نگهداری می شود.
تصویر مِهرداد یکم که در اَشک آباد یک دژ نظامی بزرگ ساخت بر سکّه آن دوران


خرابه های نسا و فعالیّت های باستانشناسی در آنجا