اُزبَک های شِیبانی و مهاجرت به «فرارود»

دیری نگذشت که این گروه ازبک شهرهای ایرانی بخارا، سمرقند، مَرو و ... را متصرف شدند، بر جای تیموریان نشستند و بعدا محمدخان شِیبانی یکی از سران آنان از آمودریا هم گذشت و تا شهر هرات پیش آمد که شاه اسماعیل صفوی در سال 1510 میلادی به جلوگیری از او شتافت. در جنگی که میان دو طرف روی داد ازبک های شیبانی شکست خوردند و محمدخان کشته شد. شاه اسماعیل از جمجمه او برای خود کاسه ای با روکش نقره ساخت. هدف او از این کار، ایجاد ترس در ازبک ها بود که دوباره درصدد تعرّض برنیایند. ولی این شکست باعث نشد که ازبک ها بعدا و بعدها مزاحم نشوند. آنان در هر فرصتی که به دست می آوردند از آمودریا می گذشتند و وارد مناطق جنوبی این رود می شدند و تعرّض می کردند. ازبک های ساکن مناطق شمالی افغانستان امروز بقایای همانها هستند.
امپراتوری روسیه که قفقاز جنوبی را تا سال 1828 در دو جنگ طولانی با ایران، از وطن ما جدا کرده (و با انعقاد قراردادهای گلستان و ترکمن چای به میانجی گری انگلستان!) از آن خود ساخته بود در سالهای 1868 و 1881 آسیای میانه را هم که مَهد فرهنگ و ادبیات پارسی بوده است (پس از ساخت و پاخت با مقامات لندن) از وطن ما جدا ساخت و ضمیمه قلمرو خود کرد که از آخرین دهه قرن بیستم به صورت چند کشور، استقلال یافته اند. با وجود این، دهها میلیون تاجیک (پارس) فرارود زبان و فرهنگ ایرانی خود را حفظ کرده و به گسترش آن پرداخته اند.