وی یک اندیشمند، فرضیه پرداز، روزنامه نگار [ناشر روزنامه Patria]، مولف، شاعر و نقاش بود که رهبری استقلال طلبان کوبا برضد استعمار اسپانیا را به دست گرفت. خوزه با این که پدر و مادرش از مهاجران اسپانیایی بودند اعلام کرد که استعمارزدایی برای او اهمیت بیشتری دارد. وی در 16 سالگی نخستین مقاله را برای روزنامه «ال دیابلو» نوشت و در آن از کوباییان خواست که زنجیر استعمار را پاره کنند. طولی نکشید که وی درام حماسی «ابدالا» را به صورت شعر درآورد. با این فعالیت های قلمی، خوزه مارتی به زودی به عنوان یک مبارز «ضدبردگی، ضد استعمار، ضد اختناق و ضد فساد مقامات محلی» شناخته شد. او در پی یک سخنرانی برای دانش آموزان دبیرستان، به اتهام خیانت به اسپانیا بازداشت شد. در زندان بر پای او غل و زنجیر بستند که دچار عفونت پا شد و قاضی اسپانیایی مامور بازرسی زندان که چنین دید، شش سال حبس او را به تبعید در اسپانیا تبدیل کرد. تبعید به خوزه کمک بسیار کرد و موفق شد که در اسپانیا به دانشگاه برود و «حقوق سیاسی» بخواند و با روشنفکران اروپایی باب مکاتبه بگشاید. خوزه به دعوت روشنفکران فرانسه به پاریس رفت و از آنجا به طور محرمانه به کوبا بازگشت و چون حکومت اسپانیایی کوبا متوجه ورود او به آنجا شد، وی به ایالات متحده گریخت و مقیم نیویورک شد. خوزه در ایالات متحده انجمن کوبایی تبارهای آن کشور را تشکیل داد و کوبایی تبارهای ایالات متحده را تشویق به آزاد ساختن کوبا از استعمار کرد. خوزه که همچنان به کار نوشتن ادامه می داد و مقالات، اشعار، کاریکاتورها و کتابهایش انتشار می یافت در سال 1895 مانیفست استقلال کوبا را منتشر ساخت. در این مانیفست به کوباییان یادآور شد که باید خودشان قیام کنند، از کوبائیان مهاجر کمک بگیرند و به استعمار پایان دهند و روی کمک خارجی نباید حساب کنند و نباید از یک دولت خارجی و ازجمله ایالات متحده که آمادگی دادن چنین کمکی را دارد بخواهند که کمک کند. با این عمل، از دست یک خارجی رها نشده به دام دیگری می افتند.
به این ترتیب، خوزه مارتی با مداخله مستقیم دولت واشنگتن در تلاش کوبائیان برای کسب استقلال تلویحا مخالفت کرد. خوزه در همین سال با انقلابیون مسلح خود که آنان را در آمریکا آموزش داده بود به کوبا رفت که در 19 مه 1895 در«دوس ریوس» در جریان نبرد با نیروهای اسپانیایی کشته شد، اما مرگ او مبارزه را پایان نداد که چند سال بعد جنگ ایالات متحده و اسپانیا روی داد و اسپانیا که شکست خورده بود از کوبا، پورتوریکو، فیلیپین و گوام خارج گردید. آمریکاییان چندی بعد کوبا و پنج دهه پس از آن فیلیپین را استقلال دادند و ....
پرخواننده ترین و معروفترین تالیف خوزه مارتی، «دوران طلایی حیات» عنوان دارد که در خلال آن جوانان را تشویق به «آزاده بودن» و مبارزه کرده است.
در پی انقلاب فیدل کاسترو در کوبا ، نام خوزه مارتین بر مراکز و تاسیسات متعدد این کشور و از جمله فرودگاه بین المللی هاوانا گذارده شده است.
