طبق سازمان تازه که جزئیات آن در آرشیوهای منتقل شده از قسطنطنیه به رم در سال 1453 آمده است، نیروهای مسلح ایران به چهار ارتش به این شرح تقسیم شده بودند:
ارتش یکم؛ قرارگاه ستاد در شهر مَرو. واحدهای این ارتش موظف به جلوگیری از مهاجرت و یا تجاوز مسلحانه اقوام زرد و نیمه زرد ساکن شمال شرقی آسیای مرکزی و شمال غربی چین[آلتائیک ها] به این سوی سیردریا (سیحون) بودند. هیچگاه و در هیچ شرایطی از واحدهای این ارتش جز در همان منطقه نباید استفاده می شد، زیرا که به نظر طرّاحان این سازمان بندی ورود اقوام مذکور که تمدنی عقب مانده و اخلاقیاتی ضعیف داشتند به قلمرو ایران نه تنها تجاوز ارضی بود بلکه تخریب فرهنگی جبران ناپذیر بشمار می رفت. واحدهای معروف به مرزبان که قبلا به وجود آمده بودند و در مرزهای شمال شرقی مستقر بودند باید ضمیمه این ارتش می شدند. در این ارتش، نسبت سوار و پیاده یک و دو بود.
ارتش دوم؛ قرارگاه سیّار. واحدهای این ارتش متساویا به دو سپاه تقسیم و در طرفین دریای گرگان (دریای مازندران ـ دریای قزوین = کاسپین) مستقر و از دربند قفقاز تا معابر داغستان و نقاط رخنه خزرها در غرب آرال (شرق دریای مازندران) محافظت می کردند. واحدهای این ارتش به نسبت چهار و یک سوار و پیاده باید بودند.
ارتش سوم ؛ قرارگاه تیسفون (جنوب بغداد)، این ارتش از مرزهای غربی و شمال غربی و پایتخت حراست می کرد و بازدارنده رومیان در صورت تعرض ناگهانی؛ تا رسیدن ارتش های دو و چهار بود.
ارتش چهارم؛ قرارگاه سپاهان (اصفهان). این ارتش کمکی و احتیاط بود و جز آن قسمت از این ارتش که در سیستان و «قندهار امروز» مستقر بود، برای کمک به ارتشهای دیگر اعزام می شد. ستاد این ارتش در شرایط جنک مامور بسیج نیرو و جمع آوری و آموزش سرباز بود. نسبت رده ها نیز متغییر بود.
این تقسیم بندی نشان می دهد که خطری در پارس (فارس امروز، کرمان و یزد، مکران و جزایر ) وجود نداشت.
این سازمان تا پایان حکومت ساسانیان به مدت نزدیک به دو و نیم قرن تغییر نیافت. همین انعطاف ناپدیر بودن این سازمان از دلایل شکست ایران از عرب شد و یزدگرد سوم ارتش یکم را به کمک نخواست، بلکه خود پس از شکست نهاوند به سوی قرارگاه این ارتش در مَرو رفت که همانجا کشته شد و پسر او هم نتوانست از واحد ثابت ارتش چهارم در سیستان استفاده کند. پس از فروپاشی ارتش یکم بود که اقوام غُز، سلجوقیان و طوایف مربوط به ماورالنهر مهاجرت کردند.
پس از پیوستن ایران به پیمای مرکزی (سِنتو)، در دهه 1960 باردیگر نیروهای نظامی ایران که شامل ده لشکر بود به چهار ارتش تبدیل شدند.
همچنین بخوانید:
سقوط پکن به دست مغولهاتنبیه فرمانداران نافرمان قفقازِ ایران باستان
زادروز www و پیدایش وبسایت
«شیرِ مادران» نوشیدنی ثروتمندان جمهوری خلق چین
