روزی که سنگبنشته های ایران باستان خوانده و ترجمه شدند

Rawlinson 16 نوامبر 1846 (25 آبان) را روزی نوشته اند که «سر هنری راولینسون Sir Henry C. Rawlinson» موفق به خواندن خطوط میخی سنگنبشته داریوش بزرگ در بیستون شد و آن را ترجمه کرد. این سنگنبشته مربوط به سال 519 پیش از میلاد (2 هزار و 533 سال پیش) است که حدود جغرافیایی ایران در آن مشخص شده و یک «سند مالکیّت برای ایرانیان» بشمار می رود ـ تنها کشور جهان که چنین سندی را دارد.
راولینسون از دهه 1830 تلاش خودرا برای خواندن کتیبه های (خط میخی) ایران باستان آغاز کرده بود. وی که بر زبان فارسی مسلّط بود قبلا یک دیپلمات و آتاشه نظامی انگلستان در ایران بود و مطالعه تاریخ ایرانیان وی را علاقه مند به تحقیق درباره ایران باستان و خواندن سنگنبشته های آن عهد کرده بود. پیش از او گروتنفند Grotenfend آلمانی دست به چنین تلاشی زده بود ولی موفق به خواندن کامل متون نشده بود و معنای برخی از کلمات را حدس زده بود.
راولینسون که در طول اقامت در هند و مسافرت در آسیای جنوبی و غربی نظرات متعدد مطرح کرده و هشدارهایی درباره رقابت استعماری روسیه به دولت لندن داده بود متوجه شده بود که کتیبه های ایران باستان به سه خط نوشته شده اند و از متن ساده تر و کوتاهتر آغاز کرده بود. در این متن های کوتاهتر، وی به کلماتی برخورد کرده بود که در همه کتیبه های میخی (در منطقه تخت جمشید و نقاط دیگر ایران) وجود داشت و حدس زده بود که نام های خاص هستند و با یافتن حروف مشترک کلماتی چون داریوش، هیشتاسب (نام پدر داریوش)، آریامازس، خشایارشا، پارسوَ (واو مفتوح = پارسوا)، هخامنشی و ... موفق به خواندن سنگنبشه ها شد که اوج تمدن، مدیریت و دانش ایران باستان را به جهانیان بازتاب داد. آرزوی داریوش در یک کتیبه اش این بوده است که اهورامزدا (خدای بزرگ) ایران را از دروغ، دشمن و خشکسالی برکناردارد که نشانه ناسیونالیست بودن اوست.
شرح ساتراپی های ایران (ترجمه راولینسون) و انتشار مخفیانه آنها (به صورت شبنامه) در دهه سوم قرن 20 در منطقه فرارود که کمونیستهای ِ حاکم سرگرم زدودن تفکر ملّی گرایی در آن منطقه بودند سند بپاخیزی مسلحانه تاجیکیان (پارس ها) بر ضد استالین در دهه 1930 قرارگرفته بود که خواهان پیوستن به افغانستان و ایران شده بودند و پدر احمدشاه مسعود از سران این قیام بود که بعدا به افغانستان پناهنده و در هرات به او سمت ریاست پلیس داده شد.
در کتیبه بیستون، منطقه فرارود یک ساتراپی ایران قلمداد شده است که توده های تاجیکِ منطقه، از زمان فروپاشی امپرتوری ساسانیان تا به امروز از زبان پارسی و فرهنگ ایرانی پاسداری کرده اند. راولینسون که سالها عمر خود را صرف کشف حروف و خواندن کتیبه های ایران باستان کرد در سال 1810 در چادلینگتون Chadlington انگلستان به دنیا آمده بود و در سال 1895 درگذشت.
کنده کاری های بیستون


یکی از سنگنبشته های بیستون