سالروز درگذشت «پله خانوف» اندیشمند روس

وی یک مارکسیست بود ولی جامعه روسیه را «نارس» برای پیاده کردن این فرضیه می دانست.
پله خانوف که اینک درستی باور او به ثبوت رسیده است بارها به لنین که به اتفاق نشریه «ایسکرا ـ جرقه» را منتشر می کردند تاکید کرده بود که در صورت پیروزی، باید از مرحله سوسیال دمکراسی آغاز کنیم، مردم را آموزش دهیم تا به اهمیت و لزوم آن پی برند، برای نظام سوسیالیستی تبلیغ کنیم و رفتار خودمان (گردانندگان) را مطابق اصول آن و انقلاب را به خاطر تحقّق آن قرار دهیم. قضاوت مردم با مشاهده رفتار و کردار خودمان خواهد بود.
همین افکار پله خانوف باعث پیدایش و رشد «منشویسم (در برابر بلشویسم)» شد. وی در کنگره سال 1903 چپگرایان انقلابی روسیه با انترناسیونالیسم پرولتاریاییProletarian Internationalism مخالفت کرده و راه منشویک ها (همان راه سوسیال دمکرات های روسیه) را در پیش گرفت ولی از حمایت اصولی از مارکسیسم دست برنداشت. او تا پایان عُمر که از بیماری سِل درگذشت می گفت: مارکسیسم فرضیه ای است خوب و ایده آل، ولی جوامع بشری و به ویژه جامعه روسیه هنوز به جایی نرسیده اند که آمادگی پیاده کردن موفقیت آمیز این فرضیه را داشته باشند به همان گونه که جامعه ایرانِ باستان با همه اشتیاق اولیه اش، فرضیه مزدک را که تفاوتی با فرضیه مارکس ندارد هضم نکرد.
پله خانوف نیز بمانند لنین سالها به صورت پناهنده در سویس بسر برده بود. از پله خانوف کتاب های متعدد و نیز رسالات فراوان در تعریف انواع سوسیالیسم و «مارکسیسم عملی» باقی مانده است. همین نوشته ها، او را در ردیف تئوریسین های بزرگ قرن 20 قرار داده است. مهمترین کتاب های تالیف پله خانوف عبارتند از: «آنارشیسم و سوسیالیسم»، «تاریخ از نگاه یکتاشناسان»، «تاریخ متریالیسم»، «حقایق منطقی»، «اهمیت مطالعه تاریخ از نظر تحولات اندیشه»، «نقش فرد در تطوّر تاریخ» و آخرین تالیف او «مشکلات ریشه ای مارکسیسم» بود.